راهنمای جامع بیماری دیابت | دلایل ابتلا، علائم، نشانه ها و راهکارهای پیشگیری از آن

در تعریف سازمان بهداشت جهانی دیابت اختلال در سوخت و ساز قند در بدن است که به دوعلت بوجود می آید:

۱. انسولین به میزان کافی در بدن وجود ندارد.
۲. انسولین موجود قادر نیست تا وظیفه خود را به درستی انجام دهد.

در این مقاله، با راهنمای جامع بیماری دیابت آشنا می شوید و تمامی جوانب این بیماری مهم بررسی خواهد شد.

آمار بیماری دیابت در ایران و جهان

طبق آمار سازمان بهداشت جهانی (WHO)، در سال ۲۰۲۴، حدود ۴۲۲ میلیون نفر در سراسر جهان به دیابت مبتلا هستند و سالانه حدود ۱.۵ میلیون مرگ به طور مستقیم به دیابت نسبت داده می‌شود.

طبق آمار وزارت بهداشت ایران، شیوع دیابت در کشور به طور قابل توجهی افزایش یافته است. براساس گزارش‌های اخیر، حدود ۱۱ درصد از جمعیت بزرگسال ایران به دیابت مبتلا هستند. این رقم معادل بیش از ۵ میلیون نفر است.

دیابت جزء پنج بیماری غیرواگیر در دنیا یعنی سرطان، دیابت، بیماری‌های تنفسی، سکته‌های مغزی و بیماری‌های قلبی و عروقی می‌باشد که ابتلا به آن زمینه‌ساز بروز بیماری‌های قلبی و عروقی و سکته‌ها است.

بر اساس آمار بیش از ۱۰% مبتلایان به دیابت دچار کم‌بینایی و ۲% آنان دچار نابینایی، ۵۰% دچار گرفتگی عروق، ۲۰-۱۰% دچار گرفتاری‌های کلیوی می‌شوند.

در هر ۶ ثانیه یک نفر به دلیل دیابت جان خود را از دست می دهد.

انواع بیماری دیابت

در تقسیم بندی جدید برای بیماری دیابت چهار دسته بندی ذکر شده است:

دیابت نوع ۱ : با نام های دیگری مانند، دیابت دوره نوجوانی، دیابت وابسته به انسولین یا دیابت دوره کودکی نیز شناخته می شود .
در دیابت نوع ۱ که ۱۰-۵% کل موارد دیابت را تشکیل می دهد تولید انسولین از پانکراس (لوزالمعده) به علت از بین رفتن سلول های سازنده انسولین، متوقف می شود به همین خاطر افراد مبتلا به این نوع دیابت باید از بدو تشخیص، انسولین مورد نیاز بدن را به صورت تزریقات روزانه تأمین کنند.
اغلب در افراد جوان تر از ۳۰ سال سن با اوج بروز در حدود سنین ۱۰ تا ۱۲ سال در دختران و ۱۲ تا ۱۴ سال در پسران تشخیص داده شده است.

دیابت نوع ۲ : با نام های دیگری مانند، دیابت بزرگسالان و دیابت غیر وابسته به انسولین نیز شناخته می شود.
در دیابت نوع ۲ که بیشتر در بالغین بالای ۳۰ سال و چاق دیده می شود و ۹۵-۹۰% کل موارد دیابت را شامل می شود، انسولین تولید شده از پانکراس به خوبی عمل نمی کند. در واقع یا پانکراس به اندازه کافی انسولین ترشح نمی کند و یا اینکه انسولین ترشح شده، به علت وجود مقاومت به انسولین مخصوصاً در افراد چاق، فاقد کارایی لازم است.
۳۳ -۲۵ % بیماران مبتلا در اعضای خانواده خود افراد مبتلا دارند.

دیابت حاملگی (Gestational Disbestes) : به دیابتی گفته می شود که برای اولین بار در طول حاملگی تشخیص داده شود. (۵-۲% حاملگی ها )
غربالگری در هفته ۲۸-۲۴ بارداری در زنان بالای ۲۵ سال و زنان جوان تری که دارای یک یا چند معیار دیابت هستند، انجام می گردد.
این نوع دیابت معمولاً گذرا است و بعد از اتمام حاملگی بهبود می یابد خانم های مبتلا به دیابت حاملگی ممکن است بعداً در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ قرار گیرند.
امکان دارد در حاملگی های بعدی، دیابت مجددا بروز کند.

دیابت حد واسط : در بزرگسالی اتفاق می افتد ولی تخریب سلول های بتا به حدی آهسته هست که علی رغم شروع بیماری، ما پیشرفت کند و آهسته ی آن را در بیمار مشاهده می کنیم.تخریب به طور کامل ممکن است ۱۲ سال طول بکشد.

چرا به دیابت مبتلا می شویم؟

عللی که در حال حاضر گمان می رود در بروز این نوع دیابت دخالت داشته باشند به طور خلاصه به قرار زیر است:

ژنتیک
سن
چاقی
استرس
کاهش فعالیت بدنی
کمبود برخی مواد معدنی مثل روی و کروم
وجود برخی از ویروس ها
برخی از پاسخ های خود ایمنی
سابقه دیابت در دوران بارداری
سابقه تولد نوزاد با وزن بالا
استفاده از بعضی از داروها مانند کورتون ها
فشار خون بالا

حتما بخوانید : مدیریت افت قند خون در افراد دیابتی

علائم و نشانه های بیماری دیابت

علائم و نشانه های بیماری دیابت در نوع ۱ و ۲ به شرح ذیل است:

علائم دیابت نوع ۱ معمولاً شدید و ناگهانی است. این علائم عبارتند از:
۱. تشنگی زیاد و نوشیدن آب زیاد ( پر نوشی)
۲. گرسنگی (پرخوری)
۳. افزایش تعداد دفعات ادرار(تکرر ادرار)
۴. خستگی زیاد
۵. کم شدن وزن بدن و لاغری
۶. تاری دید.

مهمترین علامت دیابت نوع ۲ بی علامتی است.
به دلیل افزایش تدریجی قند خون در این گروه از بیماران اغلب علامتی وجود ندارد و یا غیراختصاصی است. برخی از این علائم عبارتند از:
۱.خستگی واحساس از دست رفتن انرژی
۲. تشنگی غیر معمول
۳. گرسنگی خیلی زیاد
۴. گزگزو مورمور شدن در دست ها و پاها
۵. کاهش وزن
۶. ادرار شبانه
۷. اختلال بینایی
۸. عفونت های مکرر در پوست ، لثه ها ، مثانه و مجرای تناسلی
۹. تاخیر در بهبود زخم ها و بریدگی ها
۱۰. خشکی وخارش پوست

بعضی از علائم فوق ناشی از عوارض دیابت است و سال ها پس از ابتلا به دیابت ظاهرمی شود. گاهی اوقات، ابتدا عوارض دیابت مشاهده می شوند و بعد به ابتلای چندساله به دیابت پی برده می شود.

عوارض بیماری دیابت

عوارض مهم دیابت شامل مشکلات قلبی و عروقی(باعث افزایش سیر بروز سفتی دیواره عروق کرونر می شود)، کلیوی، چشمی، عصبی و ابتلا به عفونت می شود

بالا بودن مداوم قند خون می تواند باعث اسیب برخی اعضای بدن شود البته با مطالعات متعدد ثابت شده است که کنترل دقیق قندخون می تواند از پیدایش یا پیشرفت این عوارض جلوگیری نماید. اعضایی که ممکن است بر اثر دیابت آسیب ببیند عبارتنداز:

چشم :
قند خون بالا سبب پیدایش آسیب در شبکیه چشم ها می گردد. اگر آسیب شبکیه چشم به سرعت درمان نشود باعث کاهش قدرت دید و حتی نابینایی می گردد.حتماً باید حداقل سالی یک بار برای معاینه دقیق چشم هایتان به چشم پزشک مراجعه کنید تا در صورت لزوم با درمان به موقع آسیب های شبکیه،از نابینایی پیشگیری شود.

کلیه:
کلیه عضو حساسی است که در برابر بیماری دیابت بسیار آسیب پذیراست. امروزه بیماری کلیوی ناشی از دیابت از شایع ترین علل نیاز به انجام دیالیز در ایران است.شما باید با مراجعه به مراکزدرمانی فشارخون وکارکرد کلیه هایتان رابه طور منظم بررسی نمایید. فشارخون باالباعث تسریع در سرعت تخریب کلیه ها می شود.آزمایش ادرار نیز یکی از شیوه های آسان ولی مهم در ارزیابی کارکرد کلیه هاست.

قلب:
در مبتلایان به دیابت به دلیل وجود اختلال در سوخت وساز قندها وچربی ها احتمال آسیب رگ های تغذیه کننده عضله قلب و سرعت پیشرفت این آسیبهاممکن است بیش از دیگر افراد جامعه باشد.آسیب رگ های فوق موجب قطع خونرسانی به عضله قلب وپیدایش دردهای سینه و درموارد شدیدتر سکته های قلبی و مغزی می شود.با رعایت نکات زیرمی توان ازایجاد این آسیب ها پیشگیری کرد:
ترک سیگار(در جلوگیری از پیشرفت عوارض قلبی وعروقی بسیار مهم است)
کاهش وزن(در صورت اضافه وزن)
کاهش میزان چربی رژیم غذایی(به ویژه چربیهای اشباع شده)
انجام ورزش های منظم
نگه داشتن فشارخون درمحدوده طبیعی

پاها
آسیب رگ های خونی براثر بیماری دیابت باعث کاهش جریان خون در پاها می گردد.همچنین سبب آسیب اعصاب حسی پاها می شود در نتیجه حساسیت پاهای شما نسبت به محرک های دردناک یا گرما وسرما به تدریج کاهش می یابد.این دو گونه آسیب(رگها واعصاب) پاهای شما را مستعد زخم هایی می کند که ممکن است در مراحل ابتدایی متوجه وجود آن ها نشوید.

برخی عوارض دیگر آسیب اعصاب محیطی عبارتند از:
درد و احساس سوزن سوزن شدن در پاها ، اسهال، اختلال در کنترل ادرار و از دست دادن کارکرد طبیعی جنسی در مردان. درصورت پیدایش این علامت ها به پزشک خود اطلاع دهید.

نحوه تشخیص بیماری دیابت: رنج نرمال قند خون در آزمایش

FBS یا قند خون ناشتا بالای ۱۲۶mg/dl
HBA1C بالای %۶.۴
قند خون رندوم یا تصادفی بالای ۲۰۰mg/dl
قند خون ۲ ساعت بعد از غذا بالای ۲۰۰mg/dl
تست تحمل ۲ ساعت بعد از خوردن محلول ۷۵ یا ۱۰۰ گرم گلوکز بالای ۲۰۰mg/dl

در صورتی که قند خون بالای ۲۰۰ باشد به صورت پرادراری خود را نشان می دهد و زیر این محدوده معمولا بیمار شکایتی از پر ادراری ندارد.

تست تحمل گلوکر معمولا برای تشخیص دیابت بارداری و نیز برای خانم سندروم تخمدان پلی کیستیک در خواست می شود.

پیشگیری از ابتلا به بیماری دیابت

تغییر شیوه زندگی (برنامه غذایی و فعالیت بدنی) خطر بروز دیابت را تا ۶۰% کاهش می دهد.

یک ساعت و نیم پیاده روی در هفته مرگ و میر ناشی از دیابت را به میزان ۶۰% کاهش می دهد.

اگر بتوانیم چاقی را مهار کنیم می توانیم شیوع دیابت را نصف کنیم.

ترک دخانیات

کاهش استرس‌های روزانه

کاهش مصرف چربی‌های اشباع و کاهش دریافت کالری

افراد بالای ۳۰ سال هر سه سال یک بار قند خون ناشتای خود را کنترل کنند.

حتما بخوانید : مراقبت های ضروری در پای دیابتی

نقش تغذیه در پیشگیری و کنترل بیماری دیابت

غذا را در فواصل منظم و در ساعات مشخص میل نمایند.
از حذف وعده های غذایی جدا خودداری کنند.
روزانه نیم ساعت ورزش سبک و پیاده روی در هوای سالم داشته باشند.
از عصبانیت ، نگرانی و قرار گرفتن در موقعیت های پرتنش خودداری کنند.
در زمان کاهش قند خون که با علائم تشنج ، عرق سرد ، لرزش ، تاری دید ، ضعف و بی حالی و تپش قلب همراه است ، از شربت قند یا نصف لیوان آب پرتغال استفاده نمایند.
از مصرف قند های ساده مثل قند ، شکر ، شکلات ، نوشابه های صنعتی ، بستنی ، دسرهای شیرین ، ژله ، کمپوت ، عسل ، مربا ، شیرینی ها ، کیک ها و آب نبات خودداری کنند .
خرما ، توت ، کشمش ، میوه های شیرین نیز باید مطابق با مقدار تجویز شده از سوی رژیم شناس یا متخصص تغذیه مصرف شود.
از نان های سنتی و سبوس دار مانند سنگک ،جو و تافتون به جای نان های سفید استفاده نمایند.
روزانه میوه و سبزی تازه به مقدار کافی استفاده شود . بهتر است سبزی ها به صورت تازه و کمتر سرخ شده میل شود .
به هنگام طخ غذاها از روغن مایع استفاده شود . از سرخ کردن غذاها پرهیز شود و در صورت سرخ کردن از روغن مخصوص سرخ کردنی استفاده شود.
از مصرف غذاهای پرچرب ، سرخ شده ، امعا و احشا ، غذاهای آماده و کنسرو شده در حد امکان خودداری شود.
کره ، مارگارین ، پنیر خامه ای ، سس مایونز ، خامه ، سوسیس ، کالباس ، ژامبون ، کوکتل و پیتزا از رژیم غذایی حذف شود.
از مصرف نمک اضافی در خوراک ها و استفاده از نمکدان سر سفره پرهیز کنند.
در طول هفته حداقل دوبار از حبوبات پخته استفاده نمایند.
از صرف تنقلات و هر گونه ماده ی غذایی به هنگام تماشای تلویزیون پرهیز کنند.
از صرف غذا در شرایط استرس ( فشار روحی ) و هیجان پرهیز کنند . غذا را با عجله و همراه با افکار پریشان میل نکنند.
از مصرف آبمیوه های آماده و نوشابه های گازدار بپرهیزند.
مصرف میوه های شیرین مانند انگور ، خربزه ، گیلاس و …. را محدود کنند.
سالاد با آبلیمو ( آبغوره ، سرکه ، آب نارنچ ) و سبزی خوردن همراه با وعده های غذایی استفاده نمایند.
بیمارن دیابتی باید چربی خون ، فشارخون و عمل قلب را مرتب چک کنند و مراقب زخم های اندام ها باشند.
مصرف پروتئین باید کافی باشد تا از بروز ناراحتیهای عصبی جلوگیری کند مثل گوشت مرغ ، خصوصاٌ ماهی ؛ گوساله , گوسفندی کم چرب ، حبوبات ، سویا ، شیرکم چرب و فراورده های آن خصوصا ماست کم چربی.

مراقبت های دوره ای افراد مبتلا به بیماری دیابت

مراجعه به پزشک هر ۲ تا ۳ ماه
اندازه گیری هموگلوبین ای وان سی هر ۲ تا ۳ ماه
کنترل فشار خون در هر ویزیت
اندازه گیری چربی خون بطور دوره ای
بررسی کبد و کلیه های بیمار در هر مراجعه

معاینات سالیانه :
معاینه چشم پزشکی
نوار قلب و درصورت لزوم اکو و تست ورزش
آزمایش ادرار ۲۴ ساعته از نظر میکروآلبومین
معاینه پا توسط پزشک
معاینه دندان پزشکی