همه چیز درباره بیماری کم کاری تیروئید : رژیم غذایی مناسب در کم کاری تیروئید

آیا می‌خواهید همه چیز درباره بیماری کم کاری تیروئید بدانید؟ در این مقاله جامع، به بررسی علل، علائم، عوارض، تشخیص و تغذیه مناسب در این بیماری خواهیم پرداخت.

غده تیروئید یک عضو پروانه ای شکل در قسمت تحتانی گردن و قدام نای است که حدود ۵ سانتی متر طول، ۳ سانتی متر پهنا و ۳۳ گرم وزن دارد.
این غده از دو لوب جانبی تشکیل شده است که به وسیله ی باریکه ای به نام تنگه یا ایسموس ۲ به یکدیگر وصل شده اند.
حجم خون رسانی بافت تیروئید به ازای هر گرم از بافت، بسیار زیاد (حدود ۵ میلی لیتر به ازای هر گرم بافت تیروئید در دقیقه) و حدود ۵ برابر خون رسانی کبد است. این موضوع نشان دهنده فعالیت متابولیکی زیاد غده تیروئید می باشد. غده تیروئید سه نوع هورمون تولید می کند:
تیروکسین (T4) و تری یدوتیرونین ( T3 ) و کلسی تونین

هورمون تیروئید پیست؟

غده تیروئید، دو هورمون مختلف تیروکسین و تری یدوتیرونین را تولید می کند که در مجموع، هورمون تیروئید نامیده می شود.
این هورمون ها، اسیدهای آمینه ای هستند که مولکول های ید به ساختمان آن ها اضافه شده است.
هر مولکول T4 دارای ۴ اتم ید و هر مولکول T3 دارای ۳ اتم ید است. این هورمون ها در سلول های غده تیروئید، تولید و ذخیره می شوند تا در صورت لزوم، به داخل جریان خون آزاد شوند.

ترکیبات هورمون تیروئید

وجود ید برای تولید هورمون های تیروئیدی لازم است. در حقیقت، مهم ترین محل مصرف ید در بدن، غده تیروئید است و کمبود این عنصر، عملکرد غده تیروئید را مختل می کند.
ید توسط غذا وارد بدن می شود و توسط دستگاه گوارش به داخل جریان خون انتقال می یابد.
تیروئید به شکل بسیار موثری ید را از جریان خون برداشت می کند و آن را با غلظت های بالا در سلول های خود ذخیره می سازد. در آن جا یون های ید به مولکول های ید تبدیل می شوند و پس از ترکیب با تیروزین (نوعی اسید آمینه)، هورمون های تیروئید را می سازد.

نقش هورمون تیروئید در بدن

وظیفه اصلی هورمون های تیروئیدی، کنترل فعالیت های متابولیکی سلول ها می باشد.
T4 که نسبتاً ضعیف تر است، متابولیسم بدن را در وضعیت ثابتی نگه می دارد.
T3 ، در حدود ۵ مرتبه قوی تر از T4 است و عملکرد متابولیکی سریع تری دارد.
این هورمون ها با افزایش سطح آنزیم های اختصاصی که مصرف اکسیژن را بالا می برند و نیز تغییر در نوع واکنش بافت ها نسبت به سایر انواع هورمون ها، فرآیندهای متابولیکی را تسریع می کنند.
هورمون های تیروئیدی، تکثیر سلولی را تحت تأثیر خود قرار می دهند و نقش مهمی در تکامل مغز ایفا می کنند.
حضور این هورمون ها برای رشد طبیعی لازم است. هورمون های تیروئیدی از طریق تداخل در متابولیسم سلولی، تمامی اعضای مهم بدن را تحت تاثیر خود قرار می دهند.

بیماری کم کاری تیروئید یا هیپوتیروئید

کم کاری تیروئید در نتیجه سطوح پایین تر از حد طبیعی هورمون تیروئید در جریان خون ایجاد می شود.
کمبود هورمون تیروئید می تواند همه عملکردهای بدن را تحت تاثیر خود قرار دهد.
ظاهر بیماری ممکن است از اشکال خفیف و تحت بالینی تا میگزدم (نوع پیشرفته ی بیماری) تغییر کند.
شایع ترین علت کم کاری تیروئید در افراد بالغ، تیروئیدیت خود ایمن یا بیماری هاشیموتو است.
در این بیماری، سیستم ایمنی به غده تیروئید حمله می کند، گاهی کم کاری تیروئید و میگزدم به دنبال علایم پرکاری تیروئید ظاهر می شود.
عارضه ی کم کاری تیروئید در افراد مبتلا به پرکاری تیروئید که تحت درمان جراحی، داروهای ضد تیروئیدی یا پرتو درمانی قرار گرفته اند بسیار شایع تر است. این حالت بیشتر در زنان سالخورده دیده می شود.
پرتو درمانی سرطان های سر و گردن به عنوان یکی از علل کم کاری تیروئید در مردان سالمند مطرح می باشد، بنابراین لازم است آزمون های کارکرد تیروئیدی برای تمام این بیماران انجام شود.
بیش از ۵۵ درصد موارد کم کاری تیروئید از نوع اولیه هیپوتیروئیدی می باشند، یعنی علت اصلی بیماری به اختلال عملکرد در غده تیروئید ارتباط دارد.
کم کاری تیروئید که مربوط به نارسایی هیپوفیز، هیپوتالاموس یا هر دو می باشند، هیپوتیروئیدی مرکزی نامیده می شوند.
چنانچه عامل کم کاری تیروئید کاملاً به اختلال هیپوفیر مربوط باشد، به این حالت، هیپوتیروئیدی هیپوفیزی یا ثانویه گفته می شود.
کم کاری تیروئید به علت ترشح ناکافی TSH ناشی از کاهش تحریک توسط TRH می باشد که به این حالت ، هیپوتیروئیدی هیپوتالاموسی یا ثالثیه گفته می شود.
وجود کم کاری تیروئید از بدو تولد را کرتینیسم می نامند که در چنین مواردی ممکن است مادر نیز دچار کم کاری تیروئید باشد.
اصطلاح میگزدم به تجمع موکوپلی ساکاریدها در بافت های زیرجلدی و سایر بافت های بینابینی گفته می شود. اگرچه میگزدم از عوارض درازمدت کم کاری تیروئید می باشد ولی این اصطلاح تنها برای توصیف علایم و نشانه های مفرط کم کاری شدید غده تیروئید به کار می رود.

علائم و نشانه های بیماری کم کاری تیروئید

کم کاری تیروئید غالباً بین ۴۰ تا ۷۰ سالگی بروز می کند و در زنان ۵ برابر شایع تر از مردان است.
با افزایش سن، شیوع آن زیاد می شود.
کم کاری شدید غده تیروئید باعث کاهش دمای بدن و سرعت ضربان قلب می شود.
بیمار بدون مصرف زیاد غذا، به تدریج اضافه وزن پیدا می کند، با این حال کم کاری شدید تیروئید ممکن است با کاشکسی همراه باشد.
به علت تجمع موکوپلی ساکاریدها در بافت های زیرجلدی، پوست بیماران ضخیم می شود، موها نازک می شود و می ریزد و صورت بیمار ظاهری بی روح و بی احساس پیدا می کند و شبیه ماسک می شود.
این بیماران حتی در محیط های گرم نیز معمولاً از سرما شکایت می کنند.
در مراحل اولیه ممکن است بیمار بی قرار باشد و از خستگی شکایت کند، ولی با پیشرفت بیماری پاسخ های عاطفی و هیجانی بیمار کند می شود، سرعت فرآیندهای ذهنی کاهش می یابد و بیمار حالت بی تفاوتی پیدا می کند، صحبت کردن بیمار کند و اندازه ی زبان، دست ها و پاها بزرگ می شود، بیمار معمولاً از یبوست شکایت دارد، عده ای از بیماران نیز دچار کاهش شنوایی می شوند.
موارد پیشرفته ی کم کاری تیروئید ممکن است باعث تغییرات شخصیتی و شناختی به صورت دمانس شود.
کم کاری شدید تیروئید با افزایش یافتن سطح سرمی کلسترول، آترواسکلروز، بیماری عروق کرونر و نارسایی بطن چپ همراه است.
این بیماران در مراحل پیشرفته بیماری دچار هیپوترمی می شوند و نسبت به مواد مخدر، آرام بخش ها و داروهای بیهوشی، حساسیت غیرطبیعی پیدا می کنند، بنابراین تجویز این داروها باید با نهایت احتیاط صورت گیرد.
اغمای میگزدم به شدیدترین و پیشرفته ترین مرحله کم کاری تیروئید گفته می شود که در آن بیمار دچار هیپوترمی شده و فاقد هوشیاری است. این حالت ممکن است به دنبال خواب آلودگی فزآینده ایجاد شود.

با این اوصاف علایم به شرح زیر است:
افسردگی
خواب آلودگی و کسالت
خستگی زودرس
پریدگی رنگ و تنه
اندام ها و صورت متمایل به رنگ زرد
خشکی پوست
ریزش موها
ضخیم شدن صدا
خونریزی بیش از حد دوران قاعدگی
ورم سر و صورت
یبوست و علایم متعدد دیگر و…

حتما بخوانید : همه چیز درباره بیماری پرکاری تیروئید : نشانه های پرکاری تیروئید چیست؟

تشخیص بیماری کم کاری تیروئید

از آنجایی که کم کاری تیروئید بیشتر در زنان مسن رخ می دهد، توصیه می شود زنان مسن تست روتین سالیانه انجام دهند و زنانی که قصد بارداری دارند تست کم کاری تیروئید انجام دهند.
در موارد خستگی، پوست خشک، یبوست، افزایش وزن و گواتر باید تست تشخیصی تیروئید انجام شود .
آزمایش هایی که برای کم کاری تیروئید انجام می شود شامل TSH, T4, T3,RU است.
تیروکسین پایین و TSH بالا نشان دهنده کم کاری تیروئید است.
اگر در علت کم کاری تیروئید، هیپوفیز یا هیپوتالاموس دخالت دارد MRI و مطالعات دیگر ممکن است ضروری باشد.

عوارض بیماری کم کاری تیروئید

تیروئید روی تمام ارگان های بدن انسان تاثیر می گذارد و در صورتی که فرد هنگام بروز علایم به موقع به پزشک
مراجعه نکند تمام عوارضی که به آن اشاره کردیم تشدید می شود.
پوست، چشم، سیستم خونی و قلب و عروق، گوارش، دستگاه ریوی، باروری، مغز و اعصاب و عضلات ارگان هایی هستند که تحت تاثیر عملکرد غده تیروئید قرار دارند.
شدیدترین حالت کم کاری تیروئید که گاهی هم در فصل سرما دیده می شود کمای ناشی از کم کاری تیروئید درمان نشده است.
زمانی که بیمار کم کاری تیروئید داشته باشد و برای درمان اقدام نکند ممکن است بعد از مدتی دچار کما شود و سطح هوشیاری اش کاهش یابد. در این حالت فرد دیگر ارتباط برقرار نمی کند، عملکرد مغزش کم می شود یا بیمار دچار افت درجه حرارت می شود، نبض وی کند و ضربان قلب هم کاهش پیدا می کند و تنفس فرد دچار مشکل می شود.

بیماری کم کاری تیروئید درمان نشده ممکن است منجر به ظهور عوارض و مشکلاتی در سلامت گردد از جمله :

مشکلات قلبی: کم کاری تیروئید همچنین ممکن است با افزایش خطر بیماری قلبی همراه باشد چرا که در
افراد دارای اختلال تیروئید ممکن است سطوح بالا کلسترول بد (LDL) ایجاد شود. حتی می تواند منجر به افزایش سطوح کلی کلسترول و اختلال در پمپاژ طبیعی قلب شود. کم کاری تیروئید همچنین می تواند منجر به بزرگ شدن قلب و نارسایی قلبی گردد .

پی آمد های کم کاری تیروئید بر سلامت روان: ظهور افسردگی ممکن است زودتر در بیمار مبتلا به کم کاری تیروئید ایجاد گردد و ممکن است با گذشت زمان افسردگی شدید تر شود. کم کاری تیروئید منجر به کند شدن عملکرد ذهنی می گردد .

میکزدم: میکزدم حالت نادرتر و شدیدتر از بیماری کم کاری تیروئید است که تهدیدی برای زندگی محسوب
می شود و می تواند در نتیجه بیماری کم کاری تیروئید تشخیص داده نشده و درمان نشده در دراز مدت باشد.

علایم آن عبارتند از: عدم تحمل شدید سرما، خواب آلودگی که به دنبال آن رخوت شدید و بی هوشی ایجاد
می گردد.

ناباروری: کاهش سطح هورمون های تیروئیدی ممکن است موجب ایجاد تداخل در تخمک گذاری و اختلال در باروری شود.

نقایص مادرزادی: کودکانی که از زنان با بیماری تیروئید درمان نشده متولد می شوند نسبت به فرزندانی که از مادران سالم متولد می شوند ممکن است خطر بالاتری را برای ابتلاء به نقایص مادرزادی داشته باشند. این کودکان بیشتر مستعد ابتلا به مشکلات عقلانی و تکاملی هستند . همچنین کودکان مبتلا به کم کاری تیروئید درمان نشده از بدو تولد در خطر ابتلا به مشکلات جسمانی و ذهنی هستند ولی اگر بیماری در طی چند ماه نخست زندگی تشخیص داده شود شانس پیشرفت و تکامل طبیعی کودک بسیار بیشتر می شود.

نکات تغذیه ای در بیماری کم کاری تیروئید

برخلاف مبتلایان به پرکاری تیروئید، این بیماران باید از مصرف زیاد مواد غذایی گواتروژن پرهیز کنند و سبزیجات را به صورت پخته مصرف نمایند.
مواد غذایی گواتروژن شامل انواع کلم، شلغم، روغن کلزا (کانولا) ، بادام زمینی، ارزن و سویا است.

سویا مانع جذب کافی داروهای تیروئید می شود، بنابراین باید در مصرف آن احتیاط گردد.

توجه داشته باشید که از نمک در پایان پخت غذا استفاده کنید، زیرا در غیر این صورت ید موجود در نمک هنگام برداشتن درب ظرف غذا، همراه با بخار خارج می شود. در این صورت شما میزان ید کمتری از آن چه که انتظار می رود دریافت خواهید کرد. در ضمن نمک یددار را نباید در شیشه های شفاف و در معرض نور نگهداری کرد.

توجه کنید که زیاده روی در مصرف ید باعث کم کاری تیروئید خواهد شد.

تنظیم کالری دریافتی برای جلوگیری از افزایش وزن ضروری است. برای این منظور مشاوره با کارشناس تغذیه، همراه با استفاده از درمان دارویی توصیه می شود .

اطمینان نسبت به تأمین مقادیرکافی ویتامین های C ، A ، E و ویتامین های گروه B به ویژه B2 ، B3 ، B6 که برای تولید هورمون تیروئید ضروری هستند لازم است. لذا مصرف منظم مواد غذایی زیر در برنامه ی غذایی روزانه توصیه می شود :
منابع مناسب ویتامین C: توت فرنگی، آناناس، هندوانه، موز ، سیب زمینی و هلو
منابع مناسب ویتامین A: جگر، تخم مرغ ، ماهی های روغنی، سبزی های سبز رنگ (به جز خانواده ی کلم)، سبزی ها و میوه های زرد و نارنجی رنگ. هر چه این میوه ها و سبزی ها پررنگ تر باشند غلظت ویتامین در
آن ها بیشتر است .
منابع مناسب ویتامین E: روغن های گیاهی، مغز دانه ها (به جز بادام زمینی) وغلات
منابع مناسب ویتامین B: غلات سبوس دار، گوشت گاو، گوشت ماکیان و ماهی
استفاده از منابع مناسب غنی از روی، نظیر غذاهای دریایی، گوشت قرمز، گوشت ماکیان و غلات سبوس دار
استفاده از مکمل مولتی ویتامین و املاح در کنار منابع غذایی بالا
مصرف منظم منابع غنی از فیبر، نظیر سبزی ها، میوه هایی مانند انجیر، آلو، سیب ، مرکبات، همچنین حبوبات و غلات سبوس دار، برای برطرف شدن یبوست
نوشیدن آب به مقدارکافی (حداقل ۸ لیوان) بسیار ضروری است
پرهیز از مصرف قند های ساده مانند قند و شکر، شیرینی جات و…
پرهیز از مصرف زیاد نوشیدنی های کافئین دار، میانه روی در مصرف فرآورده های شیری و گندم
استفاده از منابع غنی از آهن مانند جگر، گوشت قرمز و غلات غنی شده با آهن، به ویژه در افرادی که دارای کم
خونی ناشی از فقر آهن نیز می باشند
استفاده از منابع غنی B12 مانند جگر گاو، جگر مرغ، گوشت گاو، ماهی قزل آلا به ویژه در افرادی که دارای کم
خونی ناشی از کمبود این ویتامین هستند.
عدم توجه به کم خونی با هر منشأیی که باشد، در تشدید ضعف و خستگی و بسیاری از علایم دیگر مؤثر خواهد بود.
استفاده از اسیدهای چرب ضروری به ویژه مکمل امگا ۳ که منبع غنی آن ماهی های روغنی آب های سرد هستند، می تواند در تخفیف برخی علایم مفید باشد . کمبود اسیدهای چرب ضروری می تواند باعث بر هم خوردن
تعادل در عملکرد غده ی تیروئید شود.